 |
| Kaşgar'da çektiğim ilk fotoğraf buydu sanırım. |
Kaldığım yere
otel denilemez. En iyi olasılıkla yurt, konukevi ya da pansiyon. Şimdilik
konukevi diyelim, yazının sonunda gerekçeli bir kararla değiştiririz bu adı.
Zaten İngilizce adı “Kasghar Old Town Youth Hostel”. Merkeze çok yakın olduğu
için ve tabii ki ucuz olduğu için seçmiştim burayı. Havaalanında bindiğim
minibüs beni bir sokağın başında bırakıp “Aradığın cadde burası.” deyince inmiş
ve kalacağım konukevini aramaya başlamıştım. Karşımda Anadolu’nun herhangi bir
yerinde karşılaşacağım türden küçük bir kasaba ya da o kasabanın meydanının arkasında
kalmış, iç içe geçmiş labirentvari sokaklardan birisi vardı. Sağlı sollu
dizilmiş dükkânlar, kaldırımlardan taşan tezgâhlarda yaş ve kuru türlü yemişler
satan yaşlı amcalar, metal kalaylıyan eli yüzü kararmış işçiler, bir gözüyle
sokakta oynayan çocuğunu gözetleyen diğer gözüyle sebze ayıklayan anneler, şişe
geçirdikleri koyun etlerini mangalda pişiren yeni yetme çıraklar, berber
dükkânının önüne attıkları sandalyelere birazdan kalkacakmış gibi oturmuş ve
oturduklarıyla kalmış gençler... Evet, Anadolu’nun küçük bir kasabasına
benziyordu. Tek kusuru abartı noktasına getirilmiş kemerli pencereleri ve yeni
oldukları her hallerinden belli olan süslü evleriydi.
 |
| Bu da ikinci olsa gerek. Hâlâ konukevini arıyorum. Sağdaki koyu kahverengi kemerli levhada Kutadgu Bilig'den bir cümle alıntılanmış, Çince ve İngilizce çevirileriyle birlikte verilmiş. |
Buranın adı
“Old town” ama aslında “New old town” adı verilmeli. Çünkü orjinal değil,
2000’li yılların başlarında eskisi yıkılıp, yenisi yapılmış. Turistler gelsin,
eski Kaşgar’ın nasıl göründüğünü sokaklarında yürüyerek deneyimlesin, yerli
halkın yaşam tarzını fotoğraflasın niyetiyle
eskisi yıkılıp yenisi yapılmış. Çin usulü “yenilenip kendi haline bırakılmış”
bir sokaklar, kaldırımlar ve insanlar kümesi olarak niteleyebiliriz. Şehrin orjinalinden (old old town) az bir şey
kalmış, buraya biraz uzak. O kısmı daha sonra göreceğim. Şimdilik bu yapay /
yeni görüntüden bahsedeyim. Öncelikle iyi para harcandığı belli, özenle
döşenmiş yerlere kaldırım taşları, özenle tasarlanmış her bir pencere, kapı ve ev, eminim
insanlar da özenle seçilmiştir ya da davranışları özenle belirlenmiştir. Vakti zamanında burada yaşayan insanların
evlerinin bu derece süslü ve şatafatlı olduklarını hiç sanmıyorum. Yıllar önce
izlediğim Holywood yapımı Bin Bir Gece Masalları filmindeki stüdyo sahnelerini
andırıyor sokak. Ya da Ömer Hayyam filmindeki tertemiz, pırıl pırıl caddeleri. Neyse
ki erkekler abartı bir sarıkla, kadınlar renkli pelerinle ya da başlarına
geçirdikleri tiara benzeri taçlarla gezinmiyorlar ortalıkta. Yapay olan sadece
evler ve sokaklar, kalanının aslını cebren yitirmemiş bir halk olduğunu
söyleyebiliriz. Turistler gelsin, eski Kaşgar’ı görsün diye yapmışlar bu
sokakları ama benim pek halim yok etrafımdaki renklere odaklanmaya. Bir an önce
sırtımdaki ağır çantadan kurtulmalıyım, bir an önce kalacağım yeri bulup
rahatlamalıyım.
 |
| Yeni yapılmış olduğu her yerinden belli olan bir bina. |
Sokak dar,
kaldırımlar ise yürümeye izin vermeyecek derecede kalabalık. Bu yüzden
kaldırımdan değil de yolun kenarından, sağımdan ve solumdan sessizce geçen
e-bisikletlere dikkat ederek yürüyorum uzun süre. Çömlekçilerin önünde kavun
satan adamın “Gel beş kuay” diye bağırdığını duyduğumda kendi kendime gülüyorum.
Ya bu adam gerçekten de “Gel beş kuay” demiyordu ya da benzeri bir şey diyordu
da benim Türkçe duymaya koşullanmış zihnim artık her algıladığını arzuladığı
ifadelere çevirme konusunda boyut atlamıştı. Adama yanaşıp, “Kağun kaç paha?” diyesim
vardı ama son anda vaz geçtim. Almayacaktım ne de olsa, ne gerek vardı?
 |
| Kavun, karpuz, şeftali, erik... |
Yürümeye devam
ettim. Kime sorsam başka bir yön, başka bir yol ağzı gösteriyordu. Kavşaklarda
sokakların adları yazıyordu ama bir kere sokağa girdim mi evlerin numarasını
göremiyordum. On – on beş dakika kadar kafası kesik tavuk gibi dolandıktan
sonra köşe başlarını tutmuş polislere sormaya karar verdim. Neyse ki çok haşin
bakmıyorlardı. Çoğu elindeki telefonla oynuyordu ya da halktan insanlarla
şakalaşıyorlardı. Kimisi de –eğer yanlış algılamadıysam- tanıdıkları kızlara
kur yapmakla meşguldü. Yan yana duran üç polise yaklaştım. Adresi gösterdim,
polis önce yüzüme, sonra da kafamdaki siyah beysbol kepine ve onun üzerindeki
güneş gözlüğüne baktı. Gülümsedi. “Yolunu kaybetmiş tüm şapşal turistler de
beni buluyor.” gülümsemesiydi bu. Önünde durduğu karakolun kapısına doğru seslendi.
Açık olan kapıdan çıkan bir başka polis benim yanıma geldi, adrese baktı. O
sırada kısa boylu, hafif tombul bir kadın polis de belirdi yanımızda. Kısık
yeşil gözlerini dikmiş bir bana bir de kâğıttaki adrese bakıyordu. Kadının
gözlerindeki yeşil pırıltıyı görünce biraz afalladım. “Buralarda yeşil gözlü
insanlar da mı var?” diye içimden geçirirken az önce karakoldan çıkan polis
“Benimle gel” işareti yapıp yürümeye başladı. Sadece yeşili değil, tüm renkleri
geride bırakıp peşine takıldım bu polisin. O önde ben arkada yol boyunca
yürüdük. O durunca ben de durdum. Önüne demir barikatlar ve dikenli teller
konmuş bir okulun karşısında, bir binanın gölgeliğinde dikildik kısa bir süre.
Bana kahverengi bir kapıyı gösterdi. “İşte aradığın yer burası!” diyen gözlerle
tekrar gülümsedi.
 |
| Kaldığım konukevinin tam karşısındaki ilkokul. |
Meğer aradığım
konukevinin önünden defalarca geçmişim son on beş dakikada. Kapıya baktım, ne
bir ad var üzerinde ne de bir işaret. Sadece bir A4 kâğıdına yazılmış iki üç
satırlık İngilizce ve Çince bir uyarı vardı. “Lütfen kapıya vurun ve bekleyin.
Kapı içeriden açılacak.” gibi bir şeyler yazmışlar. Polis kapıya vurdu,
“bızzzt” sesini duyduk ve kapı açıldı. Ben herhalde yardımsever polis bey buradan
geri dönecek diye düşünüyordum ki adam benden önce içeriye girdi. Metal tarayıcının
içinden geçerken alarmın çıkardığı sinir bozucu sese ne o dikkat etti ne de ben.
Resepsiyon karanlık ve dardı. Duvarlarda turistlerin bıraktığı notlar, burada
daha önce kalmış olanların bıraktıkları kitaplar (Sofi’nin Dünyası vardı
mesela. Bir de Murakami’den “After the Dark” çarptı gözüme.), buzdolabının ve
mutfağın kullanılma kuralları, taksi paylaşarak bir yerlere birlikte gitmek
isteyenlerin ilanları... Ben meraklı gözlerle etrafı gözlemliyordum ki polis
bey masanın öteki tarafındaki genç çocuğa Çince bir şeyler söyledi,
resepsiyoncu polise teşekkür etti. Polis ayrılırken ben de teşekkür ettim
kendisine. İşi gücü bıraktı, beni kalacağım yere kadar getirdi. O olmasa sittin
sene bulamazdım ben burayı. Ne kapıda mekânın adı yazıyor ne de doğru dürüst
bir numaralandırma yapılmış kapılarda. Gözlüklerinin arkasından kuşkulu
gözlerle beni izleyen genç resepsiyoncu bana “hoş geldiniz!” demişti ama ben
kararlıydım, çemkirir gibi hafiften söylendim. “Neden dışarıya bir levha falan
koymuyorsunuz? Nasıl bulacağım ben bu adresi? Kimse de bilmiyor!” Genç çocuk
bana baktı, benim sesimi yükseltmemden etkilenmemiş gibi görünüyordu. “Polisler
bu yüzden varlar. Yabancı konuklarımızın hemen hepsini polisler getirir. Onlar
da alıştılar.” dedi. Gülsem mi ağlasam mı bilemedim! Meğer yasakmış kapıya konukevinin
adını içeren bir yazı asmak. Güvenlik gerekçesiyle mi yoksa Eski Kaşgar’ın
estetik yapısına halel getirmemek için mi sormadım. Pasaportumu verdim, biraz
bekledikten sonra anahtarımı aldım ve odama geçtim.
 |
| Uzun yoldan gelmiş motosikletler ve bisikletler dinleniyorlar. |
Ben tek
kişilik oda seçmiştim ama konukevindeki odaların çoğu iki, dört ya da altı
kişilik. Yazının başında “yurt” kelimesini kullanmamın nedeni buydu. İnsanlar
buraya genelde arkadaşlarıyla geliyorlar. Gruplar halinde. Yalnız gelenler de
isterlerse bu odalarda kalıp, yeni arkadaşlar edinebiliyorlar. Çok arkadaş
canlısı birisi olmadığım için ya da yabancıların yanında pek rahat
davranamadığım için tekli odayı seçtim. Çok pahalı değildi zaten. Hem tek
kişilik oda diyorum ama öyle ahım şahım lüks bir oda değil. Bir yatak var, bir
estireç, bir de sehpa. Hepsi bu. Elbise dolabı yerine duvarda iki tane çivi ve
çivilere takılmış askılıklar var. Tuvalet bile yok. Banyo ve lavabo
ihtiyaçlarımı dışarıdaki ortak tuvaletlerden gidermek zorundayım. Bunun yanında
konukevinin ortak yaşam alanı denilebilecek çok geniş bir avlusu var. Zaten
sihir de burada, benim ve pek çok genç turistin burayı seçmesinin nedeni.
Avlunun köşesinde, temiz bırakmak koşuluyla herkesin kullandığı bir mutfak var.
Duvar kenarlarına ve bisiklet / motosiklet park edilmiş yerin karşısında kalan
kısma konulmuş masalar da yemek yemek, günün yorgunluğunu atmak ve sohbet etmek
için. Bir de patileri beyaz, kalanı siyah cana yakın bir kedi var. Adını Kara
koydum, sabahları kahvaltı yaparken yoğurda batırıp önüne koyduğum ekmek
parçasını küçük diliyle yalamasını izlemek burada yaşadığım küçük zevklerden
birisi olacaktı. Hatta ikinci günün sonunda Kara bana o kadar alışmıştı ki
karnını doyurduktan sonra kucağıma atlayıp mışıl mışıl uykuya dalmıştı.
 |
| Konukevinin geniş avlusu. |
Benim buraya
otel ya da konukevi demekten çekinmemin nedeni de bu avlu. İlerleyen günlerde
burada tanıştığım yerli ve yabancı turistler buranın –ya da bu civarda
benzerleri bulunabilecek olan diğerlerinin- sıradan bir yer olmadığı konusunda
ikna etti beni. Öncelikle buraya kalmaya gelen ziyaretçileri iki gruba ayırmak
lazım: turistler ve gezginler. Paul Bowles’un meşhur romanında (The Sheltering
Sky) ana karakterlerden Port’a yaptırttığı bir ayrımdır bu. Turistler dönüş
bileti cebinde olanlardır, gezginler ise dönüş bileti olmayanlar. Gerçi, bizim
durumumuzda herkes turist konumunda ama farkı nitelikte değil de nicelikte
(harcanan zaman ve yaşanılan deneyim) ararsak resmi biraz daha net görebiliriz.
Turistler, benim gibi, birkaç gün geçirmek için Çin’in uzak bir şehrinden
uçakla gelmiş ve gezmeyi tamamladıktan sonra yine uçakla geldiği şehre dönecek
olan, zamanı kısıtlı ziyaeretçiler. Gezginler ise, her ne kadar yola uçakla
başlamış ve yolu yine uçakla bitirecek olsalar da zamanları bol olduğu için
aradaki zamanı maceraperestlikle, fiziksel ve manevi birikimlerini zorluyarak
geçiren ziyaretçiler.
 |
| Mutfakta kendime hazırladığım sabah kahvaltısı. Malzemeleri civardaki dükkânlardan ve manavdan aldım. |
Örneğin
yaşları ellinin üzerinde olan bir çift vardı. Yeni Zelandalılar. Uçakla
Almaata’ya inmişler ve Almaata’dan Kaşgar’a bisiklet sürerek gelmişler. Hedef
Xian üzerinden Şanghay. Şanghay’dan da evlerine gideceklermiş. Benim yaşlarımda
bir İngiliz ise Tahran’dan çıkmış yola. Bisikletle buraya kadar gelmiş. Hedefi
Bangkok. Daha önce de Londra’dan Türkiye üzerinden Tahran’a gitmişmiş. Bu
örnekler bir değil, iki değil. Konukevinin yarısını bu tür bisiklet delisi
insanlar oluşturuyor. Büyük motosikletlerle (en az 500 cc) çiftler halinde Çin
turu yapan Çinlilerle de tanıştım ama onların ki fiziksel bir zorluk içermediği
için çok da ilgimi çekmedi. Ben asıl bisikletle bu kadar uzun yolu kat edenlere
hayran kalmıştım. Sıcak demeden, yağmur demeden, kum fırtınası demeden binlerce
kilometreyi nasıl gider bir insan? Hem de tek başına? Nasıl korkmaz, nasıl
yorulmaz, nasıl bıkıp geri dönmek istemez ya da vaz geçip vardığı ilk şehirden
uçağa binmez? Tamam ben de severim bisiklet sürmeyi ama günlerce değil.
Konuşmalarımız sırasında bu gezginlerin günde en fazla 100 km yol aldıklarını
öğrendim. Havanın sıcak olduğu günlerde, sabahın köründe yola çıkıp öğlene
kadar gidebildikleri yere kadar gidiyorlarmış. Hava iyice ısınıp pedallar
ağırlaşınca buldukları bir ağaç gölgesine sığınıp dinleniyorlar, akşam üzeri
biraz daha yol alıp günlük yolculuğu tamamlıyorlarmış. Sadece hayran kalmadım,
özendim hatta kıskandım bu insanları. Fiziksel ya da zihinsel anlamda böyle bir
yolculuğa çıkmama engel olan bir şey yok. Başta zorlanırım ama kısa sürede
alışırım pedallara. Beni en çok kaygılandıran şey herhalde vize işlemleri
olurdu. Bir İngiliz ya da Avustralya pasaportumuz yok ki sınırdan sınıra
hoplaya zıplaya geçelim. Eskiden bile daha itibarlıydı TC pasaportu. Ne
Tayland’a ne de Singapur’a girerken tek kelime sorarlardı. Şimdi her yerde
sorgu sual, nerede kalacaksın, neden geldin, ne zaman geri döneceksin... Yine
de bu ülkeler Türkleri alıyorlar. Çin ve Vietnam gibi ülkeler kapıları
neredeyse tamamen kapatmış durumdalar Türkiye pasaportuyla gelen turistlere. Bir
yığın formalite var vize işlemleri için, bir o kadar da para harcamak
gerekiyor. Avrupa ülkeleri zaten ezelden beri sorunlu. AB bölgesine gireceğin
ve çıkacağın tarihe göre veriyor vizeyi. Bisikletle yolculuğa çıkan bir insan
için böyle bir uygulamanın pek de anlamlı olmayacağını izah etmeye gerek yok
sanırım.
 |
| Kim bilir ne rüyalar görüyor? |
Biraz konudan
saptım ama olsun, içimi döktüm. Artık yazının başlığının neden “Kervansaray”
olduğunu anlamışsınızdır. Kaşgar zaten konumu itibarıyla yüzyıllardır İpek
Yolu’nu kullanan tüccarlar için bir dinlenme ve uğrak yeri olmuştur.
Bizans’tan, Osmanlı’dan, Mezopotamya topraklarından, hatta Avrupa’dan yola
çıkan kervanlar Kaşgar’a uğramadan Çin’in içlerine gitmezmiş. Yolculuğun aksi
yönü için de geçerli aynı şey. Şimdilerde İpek Yolu yeniden diriltilmeye
çalışılıyor. Bu yeniden doğum çabasının Kaşgar’a bir yararı olur mu bilmiyorum
ama zaten görünüşte –en azından mikro düzeyde ve eğlence / kültürel amaçlı-
Kaşgar, kervansaray kenti olma özelliğini pek yitirmemiş gibi. Eskiden develer
gelir, eşiklerinden geçemedikleri kapıların ağzında dinlenirlermiş. Şimdi
bisikletler eşikleri aşıp, avlunun güneş vuran kısmında dinleniyorlar, tamir
ediliyorlar, yağlanıyolar. Kaşgar, simgesel olsa da, bir kervansaray kenti olma
özelliğini maceraperest gezginlerin zihinlerinde korumaya devam ediyor.
3. Üç Mezar
(Kaşgarlı Mahmut, Yusuf Has Hacip ve Apak Hoca)
Aşağıda birkaç resim daha var.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder