Mekong'da Bir Hafta Sonu

Bangkok’dan gelirken Çayapum kent merkezine uğramıştık. Hem benim kitapları yemeye başlayan termitler için ilaç aldık hem de yeni hekim olmuş kuzen Naam’ı ziyaret ettik, Hua Hin’de aldığımız tatlılardan verdik, birazcık da moral verdik. Ben J ile tanıştığımda Nong Naam (NN) (Nong: Küçük kardeş için kullanılan Tayca bir hitap şekli. Büyük kardeş için kullanılanı Pi. Bu yüzden NN bana Pi Ali der.) ortaokul öğrencisiydi. Birkaç kere bizim eve geldiğini anımsıyorum. Türkçede inek denilen türe yakışan bir çocuktu NN. Sürekli elinde kitaplar, bir şeyler çalışıyor, okuyor, test çözüyor, bir dakika boş durmuyor. Haliyle tıp fakültesini kazandı. Böylesi bir köyden çıkan bir çocuğun tıp fakültesine gitmesi büyük bir başarıdır. Kaç yıl üniversite okudu bilmiyorum ama stajıyla beraber sanırım sekiz yılı buldu eğitimi. Şimdi mecburi hizmet görevi dolayısıyla Çayapum Devlet Hastanesi’nde pratisyen hekim. Bizimkiler ona halen Nong Naam diyor ama ben artık Mo Naam (MN: Hekim Naam) demeye başladım. Kız o kadar okumuş etmiş, bilsin insanlar kiminle konuştuğumuzu.

MN gezmeyi seviyor. “Hafta sonu birlikte bir yerlere gidelim.” dedi. “Hazır Pi Ali de burada.” (Bu arada Pi kelimesini Piiğ diye okursak hayalet anlamına gelir.) “İyi dedik, plan yapalım gidelim.” Sonrasına ben karışmadım. Kuzeyde, Laos-Tayland sınırının başladığı Chiang Khan kasabasına gitmeye karar vermişler. Haritaya baktım. Kuzey-güney doğrultusunda ilerleyen Mekong nehri Chiang Khan’da batı-doğu doğrultusuna yöneliyor. Neredeyse doksan derecelik dönüşün olduğu bu yer hem Tayland-Laos sınırının başladığı nokta hem de Tayland halkının Mekong nehrini görmeye başladığı sınır. Buradan öncesinde Mekong sadece Laos’a ait.

Cumartesi sabahı erkenden çıkacağız ama MN yerinde duramıyor. Bütün bir hafta boyunca pek de tanışığı olmadığı bir kentte çalışmış, bunalmış, Çehov oyunlarındaki silah gibi patlamak için saniyeleri sayıyor, bir an önce yola çıkmak istiyor. Durduramıyorlar kızı, kanına girmiş bir kere yol düşüncesi. Anne-babasını alıp cuma akşamından çıkıyorlar yola. Oysa tüm yol en fazla üç saatlik. MN’nin annesinin öğretmen olması dolayısıyla, Loei kent merkezindeki öğretmen evinde 20 TL’ye sabahlıyorlar. Bizler; gençlik heyecanını yitirmiş, içi geçmiş, olası tüm olumsuzlukların hesabını yapan yetişkinler olarak sabahı bekliyoruz. Sabah olsun, güneş açsın, karnımızı doyuralım, Tokcay’ı komşuya emanet edelim, mutfağı silip süpürelim, arabanın yağını değiştirelim, kullanmayacağız ama yine de kamyonetin lastiklerine hava basalım, hava durumunu kontrol edelim, yanımıza gereğinin iki katı kadar giyecek alalım…

Sabah beşte kalkmayı planlarken yediye doğru anca uyanabiliyoruz. Sekiz gibi de yola çıkıyoruz. Kimsenin acelesi yok. Hem zaten alışmışlar yavaşlığa, her şey sakin yapılıyor burada. Yola çıktıktan sonra, daha elli metre gitmemişken duruyoruz. Büyük dayıya selam veriyoruz. Büyük dayı (BD) J’nin annesinin abisi. Aynı zamanda ilçede sevilip sayılan bir siyasi figür. Felç geçirmeden önce tüm aileyi o çekip çevirirdi. J’nin üç teyzesi var ama hepsi kayınvalideden genç. Bir tek BD var kayınvalideden yaşlı olan. Eskiden ben eve gelince oturur bira içerdik birlikte. Yurt dışında kalfalık, ustalık yapmış, az-çok inşaattan ve mimarlıktan anlıyor. Okulunu okumamış ama deneyimle öğrenmiş. Bizim evi de o yapmış zamanında, kendi evini de. İngilizcesi de fena değildi, espriler yapıp gülerdi. Konuşurduk, bana Türkiye’yi sorardı hep. Tayland ile karşılaştırmamı isterdi.  

BD felç geçirince eski şen şakraklığı gitti tabii. Artık istediği gibi dolaşamıyor köyde. Oysa felç geçirmeden önce seçimle gelmiş bir yöneticiydi Ban Taen ilçesinde. Bütçe ondan sorulurdu, köylüler ona gelip dertlerini anlatırlardı. İlçe merkezinde ofisi vardı hükümet tarafından tahsis edilmiş. Üzerine bastıra bastıra, muhatabının gözünün içine bakarak konuşurdu, söylediklerinin etkisini artırmak için. Şimdilerde konuşması yavaşlamış, yüzüne yaşlılığın ve hastalığın derin izleri yürümüş. İkinci karısı hemşire olduğu için BD’yi şanslı görenler var köyde. Hani “Karın hemşire, bakar sana” demeye getiriyorlar güya. Bir insan felç geçirdikten ve hareket kabiliyeti yüzde doksana kadar sınırlanmışken ne kadar şanslı olabilir ki? Hem karısı hemşire olmasaydı bakmayacak mıydı?

Gündüzleri genelde bahçe kapısının az berisinde, büyük bir mango ağacının gölgesinde, toprak zemin üzerine konmuş beton masanın yanındaki tabureye oturuyor. Yoldan geçenleri izliyor, tanıdıklarının selamını alıyor, kendisine arkadaş olan minik bir köpekle konuşuyor, oynuyor. Hemşire olan karısından doğma oğulları büyüdü, ikisi de civarda çalışıyor. İlk karısından da bir oğlu bir de kızı var. Onlar benden de büyük, ben bile “pi” diye çağırıyorum. Karısı da gündüzleri ilçedeki hastanede oluyor. Dolayısıyla gündüzleri ziyaretçileri dışında arkadaşı yok. Köyde hemen herkesi tanıdığı için selamlaşma konusunda pek sıkıntı çekmez.

Zamanında OTOP (Zamanın başbakanı Thaksin'in köylere mikro-proje olarak önerdiği “Bir İlçe Bir Ürün” etkinliği) projelerini kendisi yürütmüştü. Okulun arkasındaki boş arazide pirinç viskisi yapmışlardı köydeki işsiz gençlerle, özellikle de bir türlü mühendislik fakültesini bitiremeyen en büyük oğlu Pi Nıng’la. Yalnız, proje yapılası en kolay projelerden birisi olduğu için piyasada arz fazlası gerçekleşmiş, yaptıkları tüm viskiler elde kalınca, köydeki gençler yaptıklarını kendileri içmişlerdi. Bir ara bana da denk gelmişti; akşamları zilzurna sarhoş olup, yüksek sesle karaoke şarkılar söyleyen bu gençlerin sabahlara kadar süren eğlenceleri. Viskiler bitince eğlence de bitmişti doğal olarak. Proje de bir daha anılmamak üzere rafa kaldırılmıştı. Halen duruyor damıtma işlemi için kullandıkları makineler okulun arkasındaki arazide. Paslanıp, parçalanmışlar, metruk bir evin boş odaları gibi eski şen şakrak zamanların hüznü kalmış sadece üzerlerinde.

BD’nin yanına gidip meyve veriyoruz. Biraz konuşuyoruz. “Seni de götürelim.” diyoruz. Gülüyor zayıfça. “Ben burada iyiyim.” diyor. “Uzun yol beni çok hırpalıyor, dayanamıyorum.” Onu böyle görünce içim bir tuhaf oluyor benim. Önce rahmetli babaannemi anımsıyorum. Çocukken tekerlekli sandalyesini alıp Baltalimanı sahiline gezmeye götürdüğüm felçli babaannemi. Bana güvenmez, abimi de gelmeye zorlardı. Ben çocukmuşum, bilmezmişim, onu denize düşürürmüşüm… Yıllarca çekti babaannem. Hem kuruyan kolundan bacağından hem de sürekli ağız dalaşıyla kendisini hırpalayan büyükbabamdan. Sonra ikinci bir inme yedi; sesi gitti, bilinci gitti, yüzü gitti. Birkaç hafta sonra da kendisi gitti.  

Arabaya dönüp tekrar yola koyulunca Ahmet Cemal’in romanına kaldığım yerden devam ediyorum. Rastlantı bu ya Ahmet Cemal’in romanındaki başkahraman, Broch’un “Vergilius’un Ölümü” romanını çevirmiş bir çevirmen. Oysa biliyorum ki bu romanı Ahmet Cemal kendisi çevirdi ve yanılmıyorsam çeviri 2013’te basıldı. Roma’lı büyük şair Vergilius’un ölümünden önceki son on sekiz saatinde gerçekleşen sayısız geri dönüşler ve pişmanlıklarla dolu bir roman bu. James Joyce’un yakın arkadaşı olan Broch, aslında bir çeşit Ulysess ortaya koymuş. Şöyle alıntılamış Ahmet Cemal hoca çevirmekte olduğu romandan yazdığı romana:

Ve gece artık epey ilerlediğinde, Vergilius önünde yıkılmış kentler ve kutsal yerler gördü; adlarını bile bilmemesine karşın, bu kentleri kendi çocukluk ve gençlik yıllarının kenti Mantua kadar iyi tanıyordu; Babil’i ve Ninive’yi gördü; yakılıp yıkılmış Tebai’yi ve kaç kez yıkılmış Kudüs’ü gördü; bir de terk edilmiş Roma’yı; sokaklarında kentlerini yeniden ele geçirmek isteyen kurtlar dolaşmaktaydı ve Tanrıların güçsüz kaldıklarını da gördü. Ve sonra bir melek geldi yatağının yanına; kanatları başlamak üzere olan eylül sabahı kadar serindi ve melek konuştu: “Büyü şimdi, küçük çocuk”, dedi, sanki bir teselliymişçesine ve ölümün geldiğini de haber vermesine karşın, gerçekten de bir teselliydi. “Peki” diye yanıtladı Vergilius ve meleğin yüz çizgilerini tanımaya çalıştı, “Peki, o halde şimdi uyumak istiyorum.” (Kıyıda Yaşamak, syf 41)

Yol yaklaşık üç saat sürüyor. Chiang Khan denilen kasaba aslında 200-300 metrelik bir yoldan ibaret bizim için, bir de nehrin kenarı var tabii. Yolun iki kenarında tarihi evler var. Evlerin bazıları eskiliklerine rağmen dükkân olarak hizmet vermeye devam ediyorlar. Kimisi yenilenmiş, baştan aşağıya cilalanmış, pırıl pırıl hale getirilmiş. Evler ya konukevi olarak kullanılıyorlar ya da lokanta/kafe/bar. Konukevleri doğal olarak ev sahibini de barındırıyor. Bir odasında kendisi yaşıyor, diğer odalarını misafirlere para karşılığı kiralıyor. 500 Bahta da oda var 2000 Bahta da. Yolun bir tarafı nehre baktığı için biz nehir tarafından bir oda kapmak istiyoruz fakat hemen tüm otellerin önünde kocaman harflerle “dem” (dolu) yazılmış. Yolun öteki tarafındaki konuk evlerinin önünde “vağng” (boş) yazıyor ama bizim hedefimiz illa nehir tarafı. Bu kadar yol kat edip, balkondan nehri göremeyeceksem ne diye geldim? Geç kaldığımız için yer bulamayacağız diye telaşa kapılıyoruz bir ara. Sonunda diğerlerine göre geniş denilebilecek bir otelde üç odayı kapatıyoruz. Odamız Mekong nehrine bakıyor. Karşısı Laos toprakları; yeşil, sessiz ve ıssız. İçimden bir “Beer Lao” içme isteği geçiyor ama bastırıyorum. Daha erken.

Odaya yerleşip, bir süre uyuduktan sonra, –Kötü alıştım ben siestaya burada. Acısı kötü çıkacak Çin’e gidince.- dışarıya çıkıp J ile kısa bir yürüyüş yapıyoruz. Bu arada MN bana haber gönderiyor, “Pi Ali’yle birlikte koşalım mı?” diye. “Olur” diyorum. Ne de olsa koşu ayakkabılarım yanımda. Fazladan kıyafetim de var yanımda getirdiğim. Saat beş gibi koşu için hazırım. MN kocaman telefonuyla gelmiş. “Onunla mı koşacaksın?” diyorum biraz alaycı bir ses tonuyla. “Evet” diyor, benim ses tonumdan en ufak bir mesaj almadığı belli. “İnsanlar hafiflemek için koşarlar. Hem fiziksel olarak hem de zihinsel olarak. O kocaman aletle koşarken zor olacak.” diyorum. MN bu arada telefonunda bir şeyler yapıyor. Bana yanıt vermiyor. Bir süre sessiz kaldıktan sonra anlatıyor meramını. Meğer telefondaki GPRS takip yazılımını kullanacakmış. Bir arkadaşıyla yarışıyormuş. Telefonsuz koşamazmış, o zaman koşmasının bir anlamı olmazmış. Hem ne kadar koştuğunu bilmesi gerekiyormuş. Ehh, ben de boşa konuşuyorum. Kız hevesli, kırmayayım hevesini. “İyi” diyorum, “Hadi başlayalım. Ne kadar koşacağız.” Biraz düşünüyor, havaya bakıyor, yanımızdan akıp giden nehre bakıyor kopya arayan bir öğrenci gibi; “2-3 km” diyor. Ben şaşırıyorum tabii. “O kadarcık koşu için terlemeye değmez.” diyeceğim ama yine frenliyorum kendimi. “Kız daha yeni, yıldırmayayım şimdi. Yorulana kadar koşsun işte.” diyorum içimden. “İyi, hadi o zaman” diyorum ve başlıyoruz koşmaya.  

Koşu parkurumuz otellerin ve lokantaların arkasındaki yürüme yolu. Solumuzda bizimle aynı yönde, batı doğu istikametinde akan Mekong Nehri var. Saat 17:15. Benim hedefim güneş batana kadar koşmak. Yedi km yapsam bana yeter. İyi başlıyoruz, ara sıra konuşuyoruz. Fakat parkurun dar olması dolayısıyla yan yana koşamıyoruz. Arkamda kalıyor. Ben de pek dönüp bakmıyorum yakınımdadır diye, hem zaten hızlı da koşmuyorum. Parkurun sonuna geldiğimde dönüp bir bakıyorum ki MN en az elli metre geride kalmış. Durup beklesem diyorum içimden ama sonra aklıma parkta atacağımız tur geliyor. Vaz geçiyorum, koşmaya devam ediyorum. Parka varınca başka koşucular görüyorum. MN bir ara gözden iyice kayboluyor. Tur atarken rastlıyorum. İyice bitkinleşmiş, koşuyor mu yürüyor mu yoksa sürünüyor mu anlamak zor. “İyi misin?” diyorum. “İyiyim, iyiyim. Biraz yoruldum.” Cevabı beklerken, “Çok yoruldum. Hastayım galiba.” diyor. “O zaman kendini çok zorlama, otele dön, dinlen” diyorum. “Tamam” diyor ve ağır ağır otele doğru ilerliyor.

O gidince ben parkın etrafından altı yedi tur atıyorum. Güneşin rengi sarıdan kırmızıya dönüşüyor. Batıya doğru koşarken karşımda kıpkızıl bir top gibi duruyor güneş, nehrin sol kıyısında kalan dağların üzerinde kaybolacak yakında. Suyun üzerinde belli belirsiz yakamozlar, milyonlarca parçaya bölünmüş bir ayna gibi göz kırpıyor bana. Hayatın kaynağı olan nehir; medeniyetlerin, üretimin, artı değerin, kültürün ve sanatın da kaynağı aslında. Geçtiği her yerde ne masallar bırakıyor kim bilir, ne hikâyeler anlatıyor kendisinden hayatı ödünç alan pirinç çiftçisine, ne acıklı ağıtlar yakıyor kıyısında evlenen genç kızların yüzlerine… Kıvrıla kıvrıla gidişinde bir asalet, bir durdurulamazlık nişanı var sanki. Önüne çıkanı altına almış, iteklemiş, sürüklemiş götürmüş. Sürükleyemediğinin etrafından dolanmış ama sonunda yatağını bulmuş. Öyle hüzünlü, insana rahatsızlık verecek bir görüntüsü yok. Savaşlar kazanmış bir kumandan, şahlanmış atına dizgin vurulamayan bir süvari, “Mülk benim, istediğime veririm istediğime vermem.” diyen bir hükümdar adeta. Tüm göz kırpışlarında, sessiz sakin sanki hiç akmıyormuşçasına akışında, bağrına basıp beslediği balıkçılarda hep aynı hayat türküsünün mırıltıları var. Ta Çin’den başlayıp binlerce kilometre yol kat ederek gelen Mekong; Laos’dan, Tayland’dan, Vietnam’dan hikâyeler taşıyacak. Ne isyanların, ne barışların, ne aşkların, ne ihanetlerin insan onurunu tarumar eden destansı öyküleri onun akışına dem vurabilecek. O hep akacak, asırların şahidi, insanların külrengi umutları olarak yeni isyanlara, yeni aşklara gebe kalacak. Bir ana gibi besleyecek çoğu zaman oğullarını kızlarını süt dolu memeleriyle. Bir ana gibi kızacak kimi zaman, sel olup akacak evlerin arasından, yıkıp götürecek uyarılarının kulak ardı edildiği mevsimlerde. Kadim tarihin kadim yasasıdır nehirlerin zaman zaman bağrında beslediklerinden öç aldıkları. Mekong da muaf değildir bu öç damarından…

Nehrin karşı yakası Laos, tek tük evler var yeşillikler arasında, bir tapınağın sapsarı stupası parıldıyor güneşin ışınlarının çarpmasıyla. Bir tane bile yürüyen, hareket eden insan göremiyorum karşıda. Nehrin içinde balıkçı kayıkları var.  Çoğunda Tayland bayrağı var, karşı yakadakilerde ise Laos bayrağı. Balıkçıların biri nehrin ortasında yaşıyor, varillerle desteklediği salın üzerine yaptığı derme çatma çadırda geçiriyor günlerini. Kimse ondan tapu isteyemez ne de olsa, kimseye hesap vermek zorunda değil. Büyük bir olasılıkla geçimini balık tutarak sağlıyor. Bir çeşit karavan hayatı yaşadığı. Tuttuğu balıkları satıp sebze meyve alıyor, karnını doyuruyordur. Belki de geçici bir durumdur bu. Böyle bir bakışta kesin sonuçlar çıkarmak olanaksız. Su çamur rengi, uzun süre yağmur yağmadığı için nehir yatağı iki taraftan da kurumuş, su seyrelmiş. Mayıs geldi mi su artar burada, yükselir nehir, daha bir yaklaşır insanlara.

Saat altıya doğru, güneş ortalıktan tamamen kaybolduktan sonra otele doğru koşuyorum ama oteli de geçip devam ediyorum. Bir süre daha koştuktan sonra sol tarafımdaki oteller seyrekleşiyor, insanlar azalıyor. Ben patikanın bitmesini beklerken pat diye Tayland bitiyor. Karşıma çıkan tabelada, bu noktadan sonrasının Laos olduğu ve geçişin yasak olduğu yazıyor.  Çok ciddi bir sınır kontrolü olmadığını kestirebiliyorum. Öylesine konmuş bir uyarı bu. Belki daha ileride ciddi bir cezası vardır deyip tabelayı geçmiyorum. Otele dönüyorum. Bir süre balkondan güneşin batışını ve bu batışı ellerinde kameralarla kaydetmeye çalışan turistleri izliyorum.

Akşam olup hava kararınca dışarı çıkıyoruz. İki tarafı konukevleri ve dükkânlarla donatılmış yol şimdi gece pazarı olmuş. Çang May’daki gece pazarının ufak bir versiyonu burası. Yol boyunca ışıl ışıl dükkânlar, kafeler, nudıl satan salaş mekânlar. Her iki dükkândan birisi elbise satıyor, diğeri hediyelik eşya. Dükkânların önünde açılan ufak masalarda her türlü sokak yemeğini bulmak mümkün. Yumurtalı yapışkan pilav, muz kızartması, mangalda muz, muzlu roti, yumurtalı roti, sade roti, mangalda tavuk, mangalda kalamar, mangalda karides, mangalda kurutulmuş balık, mangalda tuzlu balık, dondurma, mangolu yapışkan pilav, kuru et ve safranlı pilav… Yol boyunca yiyerek gitseniz zaten karnınız rahatlıkla doyar. Oturup bir yerde yemek yeme ihtiyacı hissetmezsiniz. Yalnız bizimkiler –şimdi toplamda yedi kişi olduk- lokanta arıyorlar. Şöyle sakin bir yer. Oysa burada sakin bir yer bulmak olanaksız. Her yer insan kaynıyor. Çoğu yerel turist ama yer yer yabancılar da göze çarpmıyor değil.

Yol boyunca bir kere gidip geldikten sonra nehir kıyısına geçiyoruz. Bu kısım da bir hayli kalabalık. Nehir gecenin zifiri karanlığında görünmüyor. Karşı yaka kapkara olmuş. Neredeyse hiç ışık yok Laos tarafında. İnsanlar ailecek geliyorlar ve kolay kolay kalkmıyorlar masadan. Uzun süre aradıktan sonra boş bir masa bulup hemen kuruluyoruz.  Yemekleri söylüyoruz. Hepsi birbirinden acı yemekleri yiyince benim midem yine yanmaya başlıyor. MN “Hep birlikte bir yerlere gidip bira içelim” diyor. “Tamam” diyorum ama dedikleri gibi nehrin kenarındaki barlardan birine gideceklerine yine alışverişe dalıyorlar. O dükkân senin bu dükkân benim! Ben de beklemekten sıkıldığım için otele dönüyorum. O kötü mideyle zar zor uykuya dalıyorum. Midemdeki rahatsızlık ertesi günün akşamına, hatta pazartesi gününün sabahına kadar sürüyor.

-- Bir sonraki yazı: İsan’da Macar Bir Çiftçi

Yol üzerinde uğradığımız kayalık bir bölge. 

Sürekli ileri geri yürüdüğümüz gezginler için alışveriş caddesine çevrilmiş sokak.

Otelin arkasındaki yürüme yolundan çekilen fotoğraf.

Otellerin ve lokantaların yanında, Mekong ile birlikte akıp giden yürüyüş yolu. 

Mekong Nehri, karşı yaka Laos. 

Nehrin üzerinde bir baraka.

Alışverişten yorulmuş, bir soluklanayım demiş. 

J ve MN ısrar etti, Victoria dönemi Londra'sı gibi süslenmiş bu kafeye gittik.

Yol üzerinde bir yeşil gölcük. Ördek ve bebişleri...

MN ile koşuya başlamadan hemen önce.

Transseksüeller için ayrı tuvalet var. Böylesini ilk defa gördüm.